شاخص بازار اول در بورس چیست و چه تفاوتی با شاخص بازار دوم دارد؟

شاخص بازار اول در بورس

بازار بورس اوراق بهادار تهران که عموماً در بین مردم به اختصار «بورس» خوانده می شود، در یک تقسیم بندی کلی، شرکت های ثبت شده درون خود را به دو دسته اصلی تقسیم کرده است. به زبان ساده تر مانند تیم های فوتبال که بنابر توانایی ها و کیفیت شان در لیگ بالاتری قرار می گیرند، شرکت هایی که سهامشان را در بورس عرضه کرده اند نیز بر مبنای سرمایه شان، مقدار سهم شناور، میزان نقدشوندگی و ویژگی هایی از این دست، در بازار اول یا بازار دوم قرار می گیرند.

این تقسیم بندی توسط سازمان بورس اوراق بهادار انجام می شود و فاکتور های مختلفی در شکل گیری آن نقش دارند. مثلاً فاکتور نقدشوندگی به این معناست که سهام یک شرکت تا چه اندازه راحت معامله می شود و امکان تبدیل آن به پول نقد بالاتر است. شرکت هایی که حجم معامله سهامشان از بقیه بالاتر است، نشان می دهند که سهامشان قابلیت بیشتری برای تبدیل شدن به پول نقد دارد. بنابراین در رده بندی سازمان بورس اوراق بهادار در جایگاه بهتری قرار می گیرند.(1)



بر اساس ماده 4 دستورالعمل پذیرش بازار بورس اوراق بهادار که در 1/10/1386 تصویب شد، بورس اوراق بهادار تهران دارای دو بازار است. بازار اول و بازار دوم که خود بازار اول به دو تابلوی اصلی و فرعی تقسیم می شود. بر اساس دستورالعمل اجرایی همین قانون، سازمان بورس اوراق بهادار موظف است که در تا پایان اردیبهشت ماه هر سال این شرکت ها را طبقه بندی مجدد کند. بنابراین لیست شرکت هایی که در بازار اول و دوم قرار دارند همیشه ثابت نیست و امکان جابه جایی شرکت ها از یک بازار به بازار دیگر وجود دارد.

این طبقه بندی در واقع علامت گذاری ای برای سرمایه گذاران نیز به حساب می آید و ریسک های سرمایه گذاری را برایشان روشن تر می کند. ریسک هایی که برای شرکت  ها در نظر گرفته می شوند عبارتند از:
 

• ریسک ورشکستگی

 

• ریسک اندازه شرکت

 

• ریسک نقد شوندگی

 

• ریسک اطلاع رسانی

به عنوان مثال معیارهای مرتبط با ریسک ورشکستگی شامل زیان انباشته، آخرین پیش بینی سود حسابرسی شده و سود خالص مالی محقق شده است. یا ریسک نقدشوندگی ارتباط مستقیمی با درصد سهام شناور آزاد (یا به عبارتی آن مقدار سهمی از شرکت که در بازار عرضه شده و در اختیار سهامداران خرد است)  دارد.

نحوه طبقه بندی شرکت‌ها در بازارهای بورس

معمولاً تعداد شرکت هایی که در بازار اول قرار می گیرند (مجموع تابلو اصلی و فرعی) از تعداد شرکت هایی که در بازار دوم دسته بندی می شوند، کمتر است. در سال 1395 بر اساس آخرین آمار و اطلاعاتی که سازمان بورس منتشر کرد 127 شرکت در بازار اول (66 شرکت در تابلو اصلی و 61 شرکت در تابلو فرعی) و 191 شرکت نیز در بازار دوم طبقه بندی شدند. (2)

شرایط عمومی و اختصاصی یک شرکت برای قرارگیری در بازار اول از شرایط قرارگیری در بازار دوم به مراتب سخت تر است. شرکت های بازار اول برای ورود به این بازار حداقل نیاز به 1000 میلیارد ریال سرمایه دارند در حالی که سرمایه لازم برای ورود به بازار دوم کمتر از این مقدار است.

اما سرمایه اولیه شرکت ها تنها یکی از پارامترهای سنجش شرکت ها در کنار یکدیگر است و پارامتر دیگری نظیر حجم سرمایه شناور آزاد نیز جزو معیارهای رتبه بندی شرکت ها در بازار بورس است.

رتبه بندی  شرکت ها در واقع راهنمایی کلی و عمومی برای سرمایه گذاران و سهامداران است. مثلاً اگر همین درصد سهام شناور را در نظر بگیریم، خواهیم دید که چگونه سیگنال نقدشوندگی سهام یک شرکت را به خریداران آن می دهد.

سهام شناور به معنای درصدی از سهم یک شرکت است که در بازار بورس اوراق بهادار عرضه شده و توسط سرمایه گذاران خرد خریداری شده است. شرکت ها هیچوقت تمام دارایی هایی خود را به صورت سهام در بازار بورس عرضه نمی کنند.

آن ها تنها بخشی از آن را برای افزایش سرمایه روانه بازار بورس می کنند که به این سهم ها اصطلاحاً شناور آزاد می گویند. هر چه درصد سهم شناور یک شرکت بیشتر باشد، قابلیت نقدشوندگی بیشتری خواهد داشت.

اطلاع از این فاکتورها به این جهت مهم است که وقتی می خواهیم درباره شاخص بازار اول یا دوم بدانیم، باید این مسئله پیش از آن روشن شده باشد که هرکدام از این بازارها چه ویژگی هایی دارند تا پس از آن، به توضیح درباره شاخص های این دو بازار پرداخت. در واقع شاخص های مختلف در زمینه های متفاوت مانند عینک های متفاوتی هستند که وقتی به چشم زده می شوند، وجوه نادیده ای از پدیده ها برای ما آشکار خواهند شد.

شاخص بازار اول و بازار دوم در بورس

همانطور که بازار بورس اوراق بهادار به شکل کلی شاخص کل قیمت را با نماد TEPIX نشان می دهد و بر اساس آن وضعیت بازار برای سهامدارن روشن تر می شود، این شاخص برای بازارهای اول و دوم نیز به تفکیک اعلام می شود. از آنجا که اصولاً یک شاخص کلی به تنهایی نشان دهنده وضعیت بازار نخواهد بود و درک بهتر وضعیت بازار نیاز به قرار گیری شاخص های مختلف بازار بورس در کنار یکدیگر دارد، از این رو اعلام شاخص کل قیمت به تفکیک بازارها، ضروری به نظر می رسید.

از طرفی عموماً سبد سرمایه گذاری سهامدارن از سهم های شرکت هایی که در بازارهای متفاوتی قرار دارند، تشکیل شده است. در نتیجه صعود یا سقوط شاخص کل قیمت به تنهایی نمی تواند تحلیل درستی را برای سرمایه گذاری به دست دهد. در بورس اوراق بهادار مواقعی وجود دارد که شاخص قیمت دسته ای از سهم ها افت می کند در حالی که سهم های دیگر روند نزولی ندارند و به دلیل وزن بیشتر شرکت هایی که سهامشان در حال سقوط است، شاخص کل منفی می شود.

تصمیم گیری در این برهه از طرف سرمایه گذاران می بایست با توجه به جایگاه سهامشان در بازارهای بورس باشد و نه نگاه به روند کلی و پیوستن به تصمیمات هیجانی افرادی که آشنایی چندانی با سازو کار بورس ندارند.

بنابراین اعلام شاخص های متفاوتی نظیر شاخص کل، شاخص هم وزن، شاخص صنایع و ... به منظور راهنمایی بیشتر سرمایه  گذاران است. شاخص بازار اول و شاخص بازار دوم نیز در همین راستا اعلام می شوند و به تحلیلگران بورس این امکان را می دهند تا تحلیل های دقیق تری از اوضاع بازار داشته باشند.

در نتیجه برای دست یابی به تحلیلی درست تر و اقدامات عملی بهتر، بررسی روند شاخص های مختلف، به خصوص با توجه به سبد سهام سرمایه گذار عملی اجتناب ناپذیر است. شاخص کل قیمت (TEPIX) گرچه تصویری کلی از وضعیت را نشان می دهد اما به اندازه همین «کلی» بودنش جزئیات کمتری را نشان می دهد و در نتیجه دقت بالایی ندارد. بنابراین تا اینجا روشن شد که سرمایه گذاران چرا نیاز به شاخص های بازار اول و دوم دارند. حال باید دید این شاخص ها نشان دهنده چه چیزی هستند.

شاخص‌های بازار اول و دوم چه چیزی را نشان می دهند؟

شاخص های بورس از جمله معیارهای نشان دهنده وضعیت بازار تعریف می شوند. شاخص به صورت عدد بیان می شود و بر اساس فرمول های خاصی که تعریف شده اند محاسبه می گردد. معمولاً شاخص های بورس های مختلف فرمول های متفاوتی دارند. ضمن اینکه در یک بازار هم بعضی شاخص ها فرمول هایشان با یکدیگر فرق می کند.

مثلاً شاخص کل را هم با در نظر گرفتن وزن سهام شرکت ها و هم بدون در نظر گرفتن این ویژگی محاسبه می کنند که به دومی شاخص کل هم وزن گفته می شود. فرمول محاسبه شاخص بازار اول و دوم نیز مانند فرمول شاخص کل قیمت (TEPIX) است؛ با این تفاوت که اعداد و ارقام مربوط به همه شرکت های ثبت شده در بازار در آن لحاظ نمی شود و تنها ارقام مرتبط با شرکت هایی که در هر کدام از این بازارها قرار دارند تأثیرگذار خواهد بود.

این شاخص قرار است توضیح دهد میانگین تغییرات قیمت به کدام سمت گرایش دارد. شاخص را اصولاً می بایست بر حسب درصد بیان کرد و سهامداران نیز می بایست تغییرات را بر حسب درصد دنبال کنند. گاهی اوقات مشاهده می شود که تغییرات بر حسب تعداد واحد ریزش یا افزایش یافته بیان می شود.

به عنوان مثال اگر شاخص کل بورس در سه یا چهار سال گذشته صد هزار واحد باشد، در آن زمان، پنج هزار واحد ریزش شاخص، معادل 5 درصد محسوب می‌شود، در حالی که در حال حاضر اگر شاخص کل را یک میلیون و هشتصد هزار واحد در نظر بگیریم، پنج هزار واحد ریزش شاخص، کمتر از 3/0 درصد تغییر را به وجود می آورد؛ بنابراین همیشه در رصد تغییرات باید درصد تغییرات را مد نظر داشت و نه تعداد واحد را.

تفاوت شاخص بازار اول و شاخص بازار دوم

شاخص های بازار اول و دوم در حقیقت سنجه هایی هستند که به ما خواهند گفت که تغییرات قیمت و سوددهی سهام در یک نمای تفکیک شده در میان کدام سهم ها در حال وقوع است. این دو بازار به دلیل ویژگی های متفاوتی که شرکت های حاضر در آن ها دارند، تأثیرگذاری متفاوتی نیز در تغییر شاخص کل دارند. شرکت هایی که سهامشان کسر بزرگتری از بازار را تشکیل می دهند، افت و خیز سهامشان نیز تأثیر بیشتری بر بازار دارد.

گاهی اوقات پیش می آید که شاخص کل بازار در حال افت است ولی قیمت سهام اکثریت شرکت ها نزولی نیست. این به معنای افت قیمت عمومی در سهم های بزرگ است؛ در عین حالی که سهم های شرکت های کوچک تر نزولی نیستند. بررسی شاخص اول و دوم در عین توجه به سایر شاخص ها، از جمله شاخص کل، می تواند برای سرمایه گذارن در اتخاذ تصمیم های درست راهگشا باشد.

بنابراین انتشار شاخص برحسب معیارهای مختلف، در واقع کمکی به خریدار سهام برای تصمیم گیری بهتر است. از طرفی دیگر در بازار اول به نسبت بازار دوم، شرکت ها سهام شناور آزاد بیشتری دارند که در نتیجه باعث می شود نقدشوندگی سهامشان راحت تر صورت گیرد و این یک مزیت برای شرکت هایی است که در این دسته  قرار می گیرند. (3)

در نتیجه تأثیرگذاری شاخص بازار اول به نسبت شاخص بازار دوم در شاخص کل قیمت، عموماً بسیار بیشتر است؛ مگر اینکه ارزش تعداد بیشتری سهم تغییر کند تا بتواند با تغییرات بازار اول برابری نماید. در نتیجه سهامداران باید توجه کنند که تغییرات ارزش سهامشان را تنها در سایه تغییرات شاخص کل ارزیابی نکنند بلکه سایر شاخص ها از جمله شاخص بازار اول و دوم را نیز بررسی نمایند.

پی نوشتها

1. www.investopedia.com
2. www.tse.ir
3. www.khorasannews.com